సాగర్ వెనుక కన్నీటి కథలు!

- జలాశయం నిర్మాణంతో భూములు కోల్పోయిన నిర్వాసితులు
-ఎకరానికి రూ.90 పరిహారం.. కొండ భూములపై పునరావాసం
- పైనా,కిందా నీళ్లున్నా తడవని మోచేయి.. అర్ధశతాబ్దం తర్వాతే రోడ్డు
- పావురాలగట్టులో నిర్వాసితులకు సమకూరని కనీస సౌకర్యాలు

సాగునీటి ప్రాజెక్టులు.. ఆధునిక దేవాలయాలని దేశ తొలిప్రధాని జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ అభివర్ణించారు. ఆయకట్టులో బంగారం పండించే ప్రాజెక్టులు నిజంగా దేవాలయాలే. కానీ దేవాలయాల నిర్మాణనానికి భూములిచ్చిన రైతులు మాత్రం బక్కచిక్కిపోయారు. మహత్తరమైన సాగునీటి ప్రాజెక్టు మాభూమిలో ఉన్నదని గొప్పలకు పోవడం తప్ప, కనీసం నీళ్లు లేని దుస్థి తి వారిది. దేశచరిత్రలో అతిపెద్ద రాతికట్టడమైన నాగార్జునసాగర్ ప్రాజెక్టు వెనుక దాగి ఉన్న మరో కన్నీటి కోణమిది.

సుందర కట్టడం వెనుక దారిద్య్రం: కృష్ణమ్మ పరవళ్లను బంధిస్తూ నల్లగొండ జిల్లా నందికొండ వద్ద పురుడు పోసుకున్న మానవనిర్మిత సుందర కట్టడం నాగార్జునసాగర్. 1955లో శిలాఫలకం పడితే, 1967 నిర్మాణం పూర్తిజేసుకుంది. రెండు రాష్ర్టాల్లోని 22 లక్షల ఎకరాలకు సాగునీరందించే ఈ జలాశయం ఆనకట్ట ఎత్తు 124 మీటర్లు, పొడవు కిలోమీటరు కంటే ఎక్కువే. 26 క్రస్ట్‌గేట్లతో 11,472 మిలియన్ క్యూబిక్ మీటర్ల నీటిని నిల్వ చేసే సామర్థ్యంతో దీన్ని నిర్మించారు. సాంకేతికత బొత్తిగా పరిచయం లేని రోజుల్లోనే సుంకేసుల క్వారీ నుంచి రాళ్లు, హాలియా, రాయవరం వాగుల నుంచి ఇసుక తీసుకొచ్చి సుందర సౌధానికి రూపునిచ్చారు.

ఎడమ, కుడి కాల్వలతో అతిపెద్ద కెనాల్ వ్యవస్థను కలిగిన ఈ కట్టడం నిర్మాణంలో పాలుపంచుకున్న కూలీలు సుమారు 70 వేల మంది. పనులు జరుగుతుండగా ప్రాణాలు కోల్పోయిన వాళ్లు 174 మంది. సాగరం కారణంగా ఆవాసాలు కోల్పోయిన వాళ్లు 24 వేల మంది. 52 పచ్చని పల్లెలు సాగరంలో నిండిన కృష్ణా జలాతో ఆనవాళ్లు కోల్పోయాయి. నీటమునిగిన గ్రామాల్లో 70 శాతానికి పైగా నల్లగొండ జిల్లాలోనివే. నాటి దేవరకొండ తాలూకాలోని ఎన్నో పల్లెలు నేడు చూస్తున్న సాగరంలో మరుగునపడ్డాయి. నీట కలిసిన పొలాలు లక్ష ఎకరాలకు పైనే.

ప్రస్తుతం సాగర్ పూర్తిగా నిండడంతో గేట్లు ఎత్తేశారు. కృష్ణమ్మ పరవళ్లను తిలకించేందుకు పర్యాటకులు వెల్లువలా వస్తున్నారు. భూములు పచ్చగా చేయడంతో పాటు పర్యాటకులను ఆకర్షిస్తూ ఉభయకుశలోపరిగా మారిన సాగర్‌కు భూములిచ్చిన నిర్వాసితులకు మాత్రం ఇసుమంతైనా ఆనందం ఇప్పటికీ లేదు. ఆనాడు సాగర్‌కు భూములు ఇచ్చి కొత్తగా పురుడు బోసుకున్న గ్రామాలు కోకొల్లలు. సాగర్ చుట్టూనే ఉన్నప్పటికీ ముంజేతికి చుక్క తాకనిస్థితిలో కొట్టుమిట్టాడుతున్న పల్లెల్లో ఒకటి పెద్దఅడిసర్లపల్లి మండలంలోని పావురాలగట్టు. వద్దిపట్ల గ్రామ పంచాయతీ పరిధిలోని ఆ గూడెంవాసులు అర్ధశతాబ్దంగా పడుతున్న అరిగోస చదవండి.

ఇస్తమన్నయి ఇయ్యరాయె:వడ్త్య బీక్యా, పావురాలగట్టు
ఒకల పొట్ట నింపనీకి మరొకలి పొట్ట కొడతరా సారూ? ఇస్తమన్నయి ఇయ్యరాయె.. గా శెర్వుల(నాగార్జునసాగర్) మునిగిపోయిన పాత గుమ్మడం మా ఊరు. అప్పట్లనే 30 ఎకరాలు ఉండె. సస్తె కూడా ఊరు ఇడవం అని గూసున్నం. నీళ్లు నింపుతం, సస్తె మాకు తెల్వదన్నరు. నేను చిన్న పోరగాణ్ని. మస్తుగేడిసిండు మా నాయిన. ఎత్తున ఉన్నది ఈ గుట్ట అని ఇక్కడికొచ్చి గుడిసెలేసుకున్నం. సర్కారోళ్లు గూడా గీడనే ఉండమన్నరు. 5 ఎకరాల అడివి జూపిండ్రు. తతిమ్మ భూమికి ఎకరం రూ.90 లెక్కన జేసిచ్చిండ్రు. గిప్పటిదాక ఎవ్వడు తొంగిజూడలె.

మాయదారి శెర్వు మా పాణానికొచ్చింది:వడ్త్య చాంది, పావురాలగట్టు
మా నాయినకు 50 ఎకరాలు. అంతా నీళ్లల్లనే పోయింది. మాది అప్పుడు పాత గుమ్మడం. మా వోళ్లంతా తలో దిక్కు పక్షులోలె ఎగిరిపోయిండ్రు. మాయదారి శెర్వు మా పాణానికొచ్చింది. పుట్టినూరు, అయినోళ్లు దూరమై, గీ కొండ మీద జేరినం. మమ్ముల జూసినోడే లేడు. మా ఊర్ల డాక్టరు కూడా లేడు కొడకా. మా ఊరి సుట్టూ నీళ్లే ఉంటయ్. పైనంగ పుట్టంగండి. కింద జూస్తె సాగర్ శెర్వు. గుట్ట కొస నుంచి తొంగి జూస్తె నిండా నీళ్లు. ఆ పక్కన పచ్చని పొలాలు. నా కొడుకులకు మాత్రం ఎకరం భూమిల గూడ నీళ్లు లేవు. అన్ని కొన్క తినుడే.

ఎడ్ల బండి యిప్పి మోసుకుంట పైకెక్కినం:చెరుకు వెంకమ్మ, పావురాలగట్టు
మాది దేవరకొండ తాలుక పాత సూర్యారావుపేట. సాగర్‌ల మొత్తంబోయింది. అప్పుడు నాకు 20 ఏండ్లు. పెద్దోడు, రెండోడు గాడ్నే పుట్టిండ్రు. ఊరొదిలి వస్తుంటె మా మామ బండి కట్టిండు. గీ గుట్టపైనే మన కొత్త ఊరు అని జెప్తె పైకి జూసిన. కండ్లు గిర్రున తిరిగినయి. అంతెత్తుంది మరి. బండి యాడికాడికి యిప్పి తలో పయ్య మోసుకుంట పైకెక్కినం. మా పెనిమిటికి 5 ఎకరాలిచ్చిండ్రు. పిల్లలకు సదువు, సందెలు లేకపాయె. నిరుడే మా ఊరికి రోడ్డేసిండ్రు. కరెంటు కూడా నాలుగేండ్ల కింద వచ్చింది. మా పిల్లల పోరలైనా సల్లగుంటె బాగుండు.

(నమస్తే తెలంగాణ దినపత్రిక సౌజన్యంతో)

                             జై తెలంగాణ!     జై జై తెలంగాణ!